Tình trạng sử học tại Việt Nam hay là bản tuyên ngôn dành cho bầy sư tử lãng mạn Bài hơi dài, toàn ý kiến riêng của mình, không liên quan đ...
Tình trạng sử học tại Việt Nam hay là bản tuyên ngôn dành cho bầy sư tử lãng mạn
Bài hơi dài, toàn ý kiến riêng của mình, không liên quan đến phân tích sử kiện. Bạn muốn đọc, chắc phải ăn hết tô phở tái và uống thêm 2 ly cà phê quá.
Mình không ở Việt Nam, không làm ngành nghề gì liên quan đến văn hóa lẫn chính trị, chỉ là một độc giả bên Mỹ mê sử, muốn tìm hiểu thêm về lịch sử vùng đất của ông bà. Viết vậy để bạn biết mình không thiên vị hoặc coi thường người Việt hoặc sử Việt. Nhưng mình xin nêu lên cho bạn các điều sau đây để chúng ta cùng suy gẫm vậy. Những điều này, mình thấy chả ai lên tiếng, trong khi người ta lại rất thích phân tích và đề nghị đủ thứ trong việc khuyến khích người Việt trẻ đam mê sử học nước nhà.
Mình viết bài này để bênh vực các bạn trẻ, những bầy sư tử lãng mạn của đất Việt. Các bạn không có lỗi khi mê film Hàn Quốc hay gì cả. Tuổi trẻ là cần phải dạo chơi, phải thích "xoạc" nhau trên giường, cần bị sai lầm và học hỏi từ các sai lầm ấy. Chứ người trẻ không là một đám người nô lệ để người khác bắt nạt và chê bai đủ thứ. Đáng lẽ người ta phải trải thảm đỏ để mời người trẻ đứng lên và học về sử, nắm tay bạn để bạn vững lòng tin, chứ không phải chỉ tay năm ngón như các vị lãnh đạo bộ ngành mà đòi "đề nghị" đủ thứ coi các bạn như trẻ nít. Đây, các điểm sau đây là vài nhận định của mình, một người ở ngoài nước Việt Nam, về ngành sử học Việt Nam:
*****
1. Việc các sử gia Cộng Sản ví dụ như thầy Đinh Xuân Lâm viết bậy vô sử nước nhà là một sự thật đáng xấu hổ. Đáng lẽ người ta nên đọc lại và đem những quyển sách rác rưởi của ông quăng vô thùng rác, và chỉ giữ lại những quyển nào có ích cho đời sau đọc, chứ không phải là cho giữ lại hết toàn bộ và tung hô ông là Tứ Trụ Sử Việt gì đấy. Thầy viết bộ Đại cương lịch sử Việt Nam mình đọc mà ngượng chín mặt. Vậy mà các bạn cũng gọi thầy là tứ trụ sử Việt gì đó thật là một sự trớ trêu. Sử gia đã bao giờ viết như tuyên truyền chính trị rẻ tiền nhỉ ? Không hiểu vị thầy họ Đinh này có thật tin vào những gì ông viết cho độc giả Việt đọc để nâng cao kiến thức không, hay ông viết theo đơn đặt hàng. Chả ai biết, vì chắc ông cũng đã viết cả chục hay trăm quyển sử không chừng. Nhưng đáng tiếc mình đọc xong quyển Đại Cương đó thì mình xin từ ông, vì sử gia mà viết sử như viết chính trị đầy máu đỏ trong đó, khen chê mạt sát đủ thứ, sự chấp bút như vậy hoàn toàn không thể xứng đáng hai chữ "sử gia", mà ngược lại, điều đó cho thấy đây là sự chấp bút của một cán bộ ban Tuyên Giáo, không hơn và không kém. Một tứ trụ sử Việt, coi như là a top historian của chế độ, mà lại viết sử thiên vị và rẻ tiền đến vậy, lại còn đặt tên sách là Đại Cương, thì tại sao người trên thế giới cần tin rằng là còn có các sử gia Việt Nam biết và hiểu về "Sử Việt" để mà dạy lại cho con cháu đời sau ?
2. Việc một vị tổng tài như thầy Đào Duy Anh và cả cơ quan viện Sử học, có cả chục hay trăm cán bộ, có cả chục năm trôi qua, để mà đọc, khảo cứu và hiệu đính bộ Đại Nam Thực Lục, vậy mà khi in ra bộ Đại Nam Thực Lục năm 2001, vị tổng tài này lẫn cả cơ quan viện Sử Học lại dịch thoáng và sai đầy trong đấy, cho thấy là sự chuẩn xác của bộ Đại Nam Thực Lục này chả hơn các bài viết sử trên mạng Wikipedia mấy. Ừ, các bạn bên Việt Nam, từ giáo sư cho đến sinh viên, bạn nào vừa nghe Wikipedia, cũng chê Wikipedia không thể là nguồn đáng tin để trích đoạn. Bạn gào lên như là loa phường buổi sáng vậy. Thế tại sao các bạn lúc nào cũng trích đoạn dựa vào bản dịch Đại Nam Thực Lục mà không đọc kỹ là các đoạn ấy có bị dịch sai không nhỉ ?
Wikipedia đâu có sai hết đâu đúng không bạn ? Chỉ sai 10% thôi. Nhưng chính cái 10% sai và thiếu đó, người ta chả biết 90% kia ra sao, nên họ đều cho Wikipedia là viết bậy. Bộ Đại Nam Thực Lục cũng vậy bạn ạ. Chả ai nói bộ ấy 100% sai mà chỉ 10% sai thôi. Nhưng 10% sai đó, bạn chả biết sai chỗ nào, nên bạn mà trích đoạn, hãy coi chừng. Bạn thấy rồi đó, mình lôi ra vài vị học giả người Việt khi họ trích đoạn sử dịch Đại Nam Thực Lục, và phê bình sự sai trong ấy. Đó là cả một sự xấu hổ cho sử học nước nhà đó chứ. Một bộ quốc sử mà dịch lõng lẽo và sai đầy đến vậy cho ta thấy, trình độ sử học và dịch thuật của thầy Đào Duy Anh lẫn cán bộ viện Sử Học cần được đánh giá lại. Đánh giá chuyện gì ? Đánh giá là họ có đủ trình độ lẫn kiến thức và tự thấy là có trách nhiệm với đất nước không ? Hay là họ chỉ dịch bộ sử này như công tác thường lệ của cán bộ nhân viên nhà nước, tức là đi làm 9 tới 5 giờ chiều, miễn dịch cho xong là hết chuyện. Bạn có bao giờ nghĩ bộ quốc sử Đại Nam Thực Lục mà không chuẩn xác trong việc dịch thuật, thì nó còn tệ hơn cả Wikpedia không ? Các học giả trên thế giới mà biết việc này, họ sẽ nghĩ sao ?
Vậy mà lúc mình mới đọc bộ Đại Nam Thực Lục, có bạn còn dọa mình là thầy Đào Duy Anh và viện Sử học dịch rất hay, dọa là mình sai vì thầy Đào và cán bộ viện Sử Học có cả chục năm kinh nghiệm Hán ngữ và mình như con tép, biết gì mà phán nữa đấy.
3. Việc trong những quyển kỷ yếu hội thảo khoa học, 90% các bài viết toàn dùng những tư liệu cũ rích, viết giống hệt nhau, lẫn viết như khen tụng, chứ chả có phát hiện mới quý giá gì cả, cho ta thấy, chắc là các hội thảo khoa học này chỉ là những mâm cỗ để những con kền kền bu lại mà ăn với nhau. Hội thảo khoa học, mình nhấn mạnh hai từ "khoa học", là để tìm ra cái mới, cái chưa ai biết để mà người dân họ mở mang trí thức, và để người dân đọc thêm để hiểu về các nhân vật hoặc sử kiện được bàn, chứ có đâu mà hội thảo khoa học như là một cơ hội để địa phương bày ra để mà các sử gia (chuyên nghiệp hay không chuyên nghiệp) bu lại, được trả tiền hay được mời ăn, được đăng báo nổi tiếng và khen ngợi các nhân vật hoặc sử kiện ấy lên tới mây luôn. Mình đọc ba (3) quyển kỷ yếu hội thảo khoa học, mình cười vô mặt các "nhà nghiên cứu", "tiến sĩ" gì đó trong các quyển này. Viết như họ, bạn đưa cho sinh viên viết cũng xong. Mình thời xưa (tức là 2 năm trước) nghe hội thảo khoa học thấy sướng lắm, cứ hớn hở muốn đọc. Giờ nghe "hội thảo khoa học", mình chả buồn nghe, vì lại tưởng tới một cái làng nghèo nào đó, dọn mâm cỗ cho những con kền kền bu lại mà ăn. Và nếu bạn nghĩ mình không đúng, đâu có gì, sau mỗi cuộc hội thảo khoa học, bạn cứ cho ra các quyển kỷ yếu miễn phí dạng PDF lên mạng luôn đi, để cả 90 triệu người Việt đọc và lên tiếng xem các nhà nghiên cứu có viết được gì mới không, hay họ chỉ đi ăn cỗ và viết bài khen tụng cho xong chuyện, hoặc tệ hơn, viết khen ngợi kiểu "tiền trao cháo múc".
Dĩ nhiên Việt Nam còn rất nhiều nhà nghiên cứu có trách nhiệm và giỏi chứ. Nhưng mình chưa đọc được các vị đó trong 3 bản kỷ yếu hội thảo khoa học trên. Ba (3) bản kỷ yếu đó là gì, bạn xin cho mình khỏi nêu lên để khỏi làm cho các nhà nghiên cứu trong đó thấy xấu hổ vậy. Hay bạn tự đọc các kỷ yếu và cho mình biết, quyển kỷ yếu nào bạn đọc mà bạn thấy hay đến nỗi làm cho bạn đổi cả cách nhìn của bạn về sử học Việt Nam thử xem ? Còn nếu bạn đọc mà thấy là các bài viết đều giống nhau, kiểu ai cũng dùng hủ tiếu để xào cả, nhưng có kẻ bỏ thêm tôm, có kẻ bỏ thêm thịt bò, có kẻ bỏ thêm thịt heo, thì mình đã đọc nhiều rồi, bạn khỏi cần phải khen nữa.
Nên chắc như một chú mình rất thích, đã nhận định trong PM "hội thảo khoa học ở Việt Nam là cái cớ để kiếm tiền từ địa phương" chắc không sai lắm. Mình chưa thấy có nhà nghiên cứu nào ngon lành đi ngược lại với những thầy khác khi viết, ví dụ chứng minh quan Đỗ Thúc Tịnh là một vị quan thương dân rất đáng khen, nhưng chưa bao giờ là "nhà yêu nước" như người ta xưng tụng cả.
Nên không chừng, với chất lượng "hội thảo khoa học" như ngày nay, không có "hội thảo khoa học" coi bộ là đáng hơn là có "hội thảo khoa học" mà các cuộc hội thảo này như các mâm cỗ dọn ra cho những con kền kền ăn vậy.
4. Việc phát biểu chung chung, tuyên truyền cách mạng vô căn cớ là một thực trạng đáng buồn cho nền sử học Việt Nam. Ví dụ như trong vụ thành Điện Hải mà mình đã viết nhiều bài hổm rày chẳng hạn. Điều đáng xấu hổ hơn, là làm thế nào mà các sử gia lẫn học giả Việt Nam đã đảo ngược lại những sử kiện mà lại không hề đưa ra bằng chứng là sự nhận định đảo ngược này của họ đúng hay không theo sử liệu. Ví dụ, làm thế nào mà vụ đánh úp làng Mỹ Trà của Thiên Hộ Dương, bị người làng Mỹ Trà đánh đuổi và dân làng còn được người Pháp tặng cả ngàn francs, mà vô tay sử gia Việt Nam, lại thành ra là làng Mỹ Trà bị người Pháp giết trả thù kiểu "máu chảy thành sông" vì sự ủng hộ của dân làng Mỹ Trà dành cho quân Thiên Hộ Dương nhỉ ? Và ví dụ làm thế nào mà thành Điện Hải ở Đà Nẵng, là nơi quân dân Việt bỏ chạy vì không chịu được hỏa lực của quân Pháp, và chưa bao giờ là "cơ quan đầu não" chống Pháp cả, mà đáng ra là người Pháp họ chiếm giữ và phá tung cả lên, lại trở thành "tiền đồn kháng Pháp" như các nhà nghiên cứu Đà Nẵng lẫn Bộ Văn Hóa Việt Nam ca tụng nhỉ ? Mà đáng sợ hơn, người ta viết cứ y như thật, mặc dù chả có sử liệu nào backup cả. May mà mình có đọc thêm tiếng Pháp và coi bản đồ để biết thêm. Chẳng lẽ các sử gia Việt Nam không thể dò sử liệu ngoại ngữ sao ? Chẳng lẽ một "di tích quốc gia đặc biệt" như thành Điện Hải mà không ai thấy sự đáng ngờ của cái gọi là "tiền đồn chống Pháp" này sao ? Nên mình tin là, hoặc sử gia Việt dốt sử, hoặc tệ hơn, họ đã viết lại về sử với chiều hướng có lợi cho người Việt mà không thèm chứng minh gì cả. Nhưng chính vì viết như vậy, mà sử Việt chỉ như một đống rác thúi trong các trường hợp đó, chứ không hề là sự tự hào dân tộc gì cả.
5. Việc nghi kỵ các tài liệu nước ngoài, ví dụ sách tiếng Pháp, là điều rất đáng hoan nghênh. Thế nhưng trớ trêu thay, khi các sử gia Việt Nam viết khen đầy về người Việt, thì họ lại hoàn toàn chả có sử kiện nào để backup cả. Mà khi người ta hỏi tại sao không có sử liệu, thì họ lại nói là do sử sách bị đốt hoặc không được viết. Còn sách tiếng Pháp mà có dẫn chứng đầy trong đó, thì họ lại nói là có thể người Pháp không viết khách quan. Đó là sự ngụy biện và bài ngoại xenophobia.
Sử mà không có sử liệu để chứng minh là ba xạo, đơn giản là vậy. Sử mà đòi hỏi độc giả phải tin bằng con tim thì đó là sự tuyên truyền cách mạng. Chỉ có ở trong một nền sử học què quặt và đầy mê tín mới có sự các tiến sĩ sử học viết sử và nhận định về sử mà lại không có lấy sử liệu để chứng minh.
Còn sự nghi kỵ tài liệu nước ngoài mà không chứng minh được tài liệu ấy có thiên vị hay không, thì đó chỉ là sự chụp mũ rất bình thường của người dân Việt, trong lịch sử chống ngoại xâm ngàn năm của họ. Sự chụp mũ này sẽ là bóng ma không cho các nhà nghiên cứu dám bước ra khỏi cái "hào quang dân tộc" để mà tìm về và trả lại sự thật về sử cho nền sử học của dân tộc họ.
6. Sự yêu cầu viết sử phải viết trong các tạp chí lịch sử, đàng hoàng và không trên Facebook còn đáng buồn cười hơn nữa. Đâu, mời các bạn nào cho mình biết, một người ở Mỹ như mình muốn đọc các tạp chí ấy ra sao, có dễ không ? Và rồi viết trong ấy, ai coi ? Có phải là toàn các "nhà nghiên cứu" coi không ? Mà mình viết trên Facebook, đâu có phải là phát hiện điều gì mới, mà mình toàn đọc các bài viết của các tác giả và đặt lại hết về trình độ, kiến thức, lẫn sự chuẩn xác trong việc nghiên cứu của họ đó chứ. Họ phải tự xem lại về những nghiên cứu của mình và lên tiếng chứ. Đã bao giờ độc giả đọc không hiểu, lên tiếng, mà lại cần phải viết trong tạp chí lịch sử hay phải hiểu liên ngành gì nhỉ ? Một bài viết sai, dù nó có được đem đăng ở tạp chí lịch sử hay trên Facebook vẫn là sai. Một tác giả dù 80 tuổi mà không hiểu đủ chữ Hán vẫn phải ngồi dưới đó mà nghe người khác giảng, chứ không phải là "lên lão làng" và nghe lời người khác "đề nghị". Dốt thì vẫn hoàn dốt, chứ không phải già là không dốt. Mình thấy buồn cười cho những người nêu lý do không thể lấy Facebook làm nơi trao đổi học thuật chính chắn. Mình nói thiệt, mà không biết các bạn có đồng ý không, mình lên Facebook mỗi ngày, chứ mình không rãnh mà check in mỗi mạng tạp chí mỗi ngày để đọc.
Đã ở thế kỷ 21 rồi, nếu người ta cần đem sử học ra thế giới, thì họ cần phải theo trào lưu thế giới mà làm chứ. Họ có giỏi, họ cứ viết trên Facebook, viết ở đâu mà chả được, miễn tất cả mọi người đều có thể đọc và nâng cao kiến thức cùng nhau. Còn mà nói Facebook chỉ là chốn chơi và chat, thì thôi vậy. Người trẻ ngày nay mà ngồi đợi các vị già một tuần lễ mới lên tiếng được vài hàng vì mắt mờ khi đánh chữ, rồi phải biết "rào trước đón sau" để vừa lòng quý vị, thì nói thiệt, mình khuyên các bạn trẻ, bạn cứ quăng các vị ấy đi và đi chơi game Xbox hay Playstation hay đi du lịch. Các vị ấy có trách nhiệm dạy dỗ các bạn, chứ không phải là các bạn có trách nhiệm "tôn sùng" các vị ấy. Nếu có những vị như vậy, bạn cứ gọi họ là những "ông bình vôi", vì họ sống thời 70s / 80s khi chưa có mạng, còn bây giờ có mạng, họ chỉ từ từ biến thành những cái bóng mờ và càng trở nên vô dụng cho sự đòi hỏi vô lý của họ.
*****
Vậy ở một nước, mà độ chuẩn xác của bộ quốc sử Đại Nam Thực Lục chả hơn mạng Wikipedia, sự phát biểu linh tinh cho truyền thống yêu nước mà không có cả sử liệu backup của các sử gia, sự viết bậy vào sử như viết truyền đơn nhảm nhí của một vị tứ trụ sử Việt, sự ngu dốt của một viên bí thư xã Ba Đình về bức hình ngài Đinh Công Tráng, và sự im lặng đáng xấu hổ của Sở Văn Hóa TPHCM trong vụ người ta muốn đập dinh Thượng Thơ, cho ta thấy, cái sự "ung thư" của ngành sử học Việt Nam, chắc là không thể nào là lỗi của người trẻ, mà phần lớn là từ chính các nhà sử gia và lãnh đạo văn hóa ở Việt Nam đấy chứ. Chính họ, từ viện Sử Học, tới vị tứ trụ sử Việt xuống tới các nhà nghiên cứu, đã và đang tự mình làm hư đi sử Việt vì nhiều lý do. Có thể do họ thờ ơ chỉ làm hết trách nhiệm cán bộ của mình. Có thể họ phải muối mặt mà viết để nhận tiền thù lao, để nuôi vợ nuôi con. Có thể họ viết mà chưa đủ trình độ để viết. Hoặc có thể họ muốn làm anh hùng 15 phút nên cọp dê bậy ở đâu đó mà không biết là bậy. Lý do thì đủ cả, bạn cứ chọn. Nhưng kết quả thì chắc chả ai chối cãi được. Đó là sự què quặt của nền sử học Việt Nam mà ta không biết sẽ còn dài đến bao giờ nữa.
Nên trước khi ta lại có các bài viết khuyên các bạn trẻ nên mê sử, hay bạn cũng đi hỏi lại các vị giáo sư, sử gia, nhà nghiên cứu, v.v là họ đã làm hết trách nhiệm chưa ? Làm thế nào mà có quá trời những bài viết mà một độc giả như mình, ở bên Mỹ, chỉ cần tra lại sách vở, và thấy sai đầy trong đó ? Và đây mới chỉ là một (1) Brian viết dạng lãng du văn hóa. Chứ nếu mười (10) Brian mà chuyên về sử học, chắc là họ sẽ đánh sụm bà chè nền sử học Việt Nam luôn.
Có thể vì nhiều thầy bên Việt Nam đã quen với việc viết cho dân đen, nên cứ viết gì cũng được. Nhưng ở thế kỷ 21 này, có lẽ các thầy đã và đang trở nên các ông "bình vôi" cản trở cho sự đam mê sử học trong lòng người yêu sử Việt. Ví dụ như cản trở cho sự đam mê sử học của mình vậy. Mình mất cả thời giờ để đọc và hiểu về họ. Nhiều khi mình tự hỏi tại sao người ta khi xưa lúc 3 thầy Đào Duy Anh lẫn Đinh Xuân Lâm lẫn Trần Văn Giàu còn sống, không đem họ ra Quốc Sử Giám mà hỏi họ nhìn tượng thầy Chu Văn An mà tự hỏi họ đúng hay sai với hai chữ "sử gia". Vậy mà ngày nay có nhiều bạn lại yêu cầu mình nên đọc thêm nhiều sách của các thầy để hiểu rõ hơn nữa vì họ là các "bậc đại thụ". Rồi tung hô là họ xứng đáng là các "sử gia cổ thụ" gì nữa. Mình xin từ đọc đủ thứ sách của các vị ấy. Vì mình đọc sách để nâng cao kiến thức, chứ không đọc sách để mà đem bán ve chai theo kiểu cân ký lô. Sử gia chỉ cần viết bậy 1 quyển sách đã là mang tiếng xấu ngàn đời, chứ chả ai lại nói là vị sử gia ấy cần phải viết 10 quyển mới là mang tiếng xấu bạn ạ.
Và bạn khi nhìn lại tình trạng sử học Việt Nam, khi mà các bạn trẻ ủng hộ và mua sách của Dung Phan, của Pham Van Loc, và của rất nhiều bạn khác nữa, cho ta thấy, người trẻ Việt Nam vẫn còn mặn mà với sử đấy chứ. Nhưng người trẻ Việt, cũng như mình, ngán lên tới tận cổ các vị giáo sư sử học mà viết sách sử rác rưởi không thua sách tuyên truyền đầu độc bạn đọc. Các bạn trẻ Việt ngán ngẫm cho sự viết lung tung mà không biết đúng sai của những nhà nghiên cứu. Và dĩ nhiên, chắc là những quyển kỷ yếu của các cuộc hội thảo khoa học, chả có bạn trẻ nào ngoài kia mê đọc như đọc truyện Cô Giáo Thảo cả, vì làm thế nào mà hớn hở được, khi đọc 90% các bài viết đều toàn viết y hệt nhau, chỉ khác vài câu như thêm mắm thêm muối mà thôi, có học được thêm gì đâu.
Bạn trẻ, hãy tin mình đi, bạn sẽ là những vĩ nhân của đất Việt, dù bạn là con nhà nghèo và bạn phải kiếm cơm từng ngày. Mình tin ở bạn và mình viết để bạn tự đọc và mê tìm hiểu về sử Việt. Và chúng ta có quyền đòi hỏi những vị giáo sư, tiến sĩ, nhà nghiên cứu, cán bộ gì gì đó, họ phải tự nâng cao kiến thức, tự thấy họ có trách nhiệm làm chúng ta say mê sử học, chứ không phải coi sử là cái cần câu để họ kiếm ăn và làm lãnh đạo, hoặc tệ hơn, chỉ là một công tác trong ngàn công tác của các cán bộ nhà nước.
Nếu mà mình làm lãnh đạo ngành văn hóa Việt Nam, điều đầu tiên mình sẽ làm chính là sẽ có những "hội nghị Diên Hồng" cho các bạn đấy. Và mình sẽ đi từng nơi, ngồi uống cà phê, ngồi đãi bạn nhậu (vì mình không biết nhậu), và nghe bạn nói về gia đình bạn, về dòng họ của họ, về quê hương của bạn, và sẽ chia sẻ với bạn về cái đẹp của sử nước mình. Bọn mình sẽ cùng nhau yêu mến sử Việt, chứ không phải mình ngồi làm lãnh đạo mà "đề nghị" đủ thứ để bạn yêu sử Việt.
Và mình chắc chắn sẽ cho về vườn hết những nhà nghiên cứu phát biểu linh tinh lẫn các ông "bình vôi" trong sử học. Sử nước mình đẹp quá, chính họ, những ông bình vôi và ao làng này, đang phá đi cái đẹp của sử Việt nước mình vì tầm nhìn con ngựa của họ. Nên họ không có quyền trách mắng người trẻ. Họ cần phải xem lại là họ đã làm hết trách nhiệm chưa trong việc giữ lửa cho sự đam mê sử học Việt Nam. Thế kỷ 21 là thế kỷ của người trẻ, chứ không phải còn là thế kỷ của các "bậc đại thụ". Bạn hãy tin rằng người trẻ Việt chính là bầy sư tử lãng mạn của đất Việt, bạn sẽ giữ lửa cho sử học Việt Nam. Đừng để người ta coi thường bạn và đối xử với bạn như trẻ nít.
Người Do Thái họ có mảnh đất chút xíu, vây quanh bởi các kẻ thù, mà họ trở nên nổi tiếng cả thế giới. Còn Việt Nam, có một bờ biển dài và đầy các bạn trẻ, mà vẫn nghèo, đó là cả một sự xấu hổ. Mình ghét bọn cản trở người trẻ được ước mơ và tung bay và bọn người lúc nào cũng mê làm lãnh đạo.
Dĩ nhiên mình có thể sai, nếu có mời bạn lên tiếng để mình cùng học hỏi.
Thanks
Brian
Không có nhận xét nào