TÓM TẮT TOÀN CẢNH LỊCH SỬ QUAN HỆ CĂNG THẲNG IRAN - MỸ: (Cao Sơn sưu tầm và biên tập) Năm 1953: Tình báo Anh và Mỹ đã giúp các quan chức qu...
TÓM TẮT TOÀN CẢNH LỊCH SỬ QUAN HỆ CĂNG THẲNG IRAN - MỸ:
(Cao Sơn sưu tầm và biên tập)
Năm 1953:
Tình báo Anh và Mỹ đã giúp các quan chức quân đội Iranlật đổ Thủ tướng Muhammad Mussadeq, một người tiên phong trong phong trào quốc hữu hoá ngành dầu lửa.
Ngày 16/1/1979:
Nhà lãnh đạo Iran Shah được Mỹ ủng hộ đã buộc phải rời khỏi đất nước sau hàng loạt các cuộc biểu tình.
Ngày 1/2/1979:
Sau nhiều năm sống lưu vong, Thủ lĩnh Hồi giáo Ayatollah Khomeini trở về nước để lãnh đạo Iran.
Ngày 4/11/1979:
Sinh viên Iran đã bắt cóc 63 con tin tại Sứ quán Mỹ ở Tehran, gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị giữa hai nước, khiến Mỹ không những cắt đứt ngoại giao với Tehran mà còn áp đặt lệnh cấm vận lên quốc gia Hồi giáo này. Trong lần bắt cóc con tin, đầu tiên, Iranđòi Shah phải từ Mỹ trở về nước chịu tội. Sau đó, Iran yêu cầu Mỹ không can thiệp vào công việc nội bộ của họ.
Ngày 25/4/1980:
Lực lượng quân đội bí mật của Mỹ đã giải cứu được một số con tin ở sa mạc miền trung Iran.
Ngày 27/7/1980:
Nhà cựu lãnh đạo sống lưu vong Shah chết vì ung thư tại Ai Cập, nhưng cuộc khủng hoảng con tin ở Iran vẫn tiếp diễn.
Ngày 22/12/1980:
Iraq đánh chiếm, tạo nên một cuộc chiến kéo dài suốt một thập kỷ với Iran. Trong cuộc chiến này, về ngoại giao, Iranhoàn toàn bị cô lập. Rất nhiều nước phương Tây đã ủng hộ cho Iraq.
Ngày 20/1/1981:
Sau nhiều nỗ lực ngoại giao, 52 con tin Mỹ cuối cùng bị bắt cóc năm 1979 được thả. Các con tin được phóng thích chỉ vài giờ sau Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ Jimmy Carter rời nhiệm sở. Họ đã bị bắt giữ suốt 444 ngày.
Tháng 6/1985:
Mỹ bí mật hội đàm với Iran và trao đổi vũ khí với nước này, để đổi lại vụ Iran giúp Mỹ giải phóng các con tin bị bắt giữ ở Li-băng. Chính sự kiện này đã gây ra một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất trong suốt nhiệm kỳ của Tổng thống Ronald Reagan.
Tháng 8/1987:
Lực lượng Mỹ tham gia vào hàng loạt các cuộc đối đầu với lực lượng Iran, trong đó có cả những lần tấn công các giàn khoan dầu trên Vùng Vịnh.
Ngày 3/7/1988:
Tàu hải quân Mỹ Vincennes đã bắn nhầm máy bay của Iran bay trên vùng Vịnh, khiến toàn bộ 290 người trên máy bay thiệt mạng.
Ngày 3/6/1989:
Thủ lĩnh Ayatollah Khomeini qua đời. Ngày hôm sau, Tổng thống Khamenei đã bổ nhiệm thủ lĩnh tối cao mới.
Ngày 17/8/1989:
Hashemi Rafsanjani nhậm chức tổng thống, dưới sự ủng hộ của cả những người theo đường lối bảo thủ và những nhà cải cách.
Năm 1990:
Iran vẫn giữ thái độ trung lập trong cuộc can thiệp do Mỹ dẫn đầu ở Kuwait.
Tháng 3/1992:
Iran chỉ trích Mỹ can thiệp quá nhiều vào sự kiện Vùng Vịnh và vào hiệp ước hoà bình giữa Israel – Palestine.
Năm 1993:
Tổng thống Bill Clinton lên nắm quyền tại Nhà Trắng.
Năm 1995:
Bill Clinton áp đặt lệnh cấm vận thương mại và dầu lửa đối với Iran, với lý do nước này đỡ đầu cho bọn khủng bố, theo đuổi các chương trình vũ khí hạt nhân, và có thái độ thù địch đối với tiến trình hoà bình Trung Đông. Dĩ nhiên, Iran phủ nhận tất cả những cáo buộc trên.
Năm 1996:
Bill Clinton siết chặt lệnh cấm vận, tuyên bố sẽ phạt bất kỳ công ty nào đầu tư từ 40 triệu USD trở lên vào các dự án dầu lửa và khí gas ở Iran và Libya.
Ngày 23/5/1997:
Muhammad Khatami đắc cử Tổng thống Iran.
Năm 1998:
Tổng thống Khatami kêu gọi một cuộc “đối thoại với người Mỹ” trong lần phỏng vấn trên đài truyền hình Mỹ. Nhưng trong một bài thuyết giáo vài tuần sau đó, ông lại kịch liệt chỉ trích Mỹ có “những chính sách đàn áp”.
Năm 1999:
Đánh dấu 20 năm sau ngày vụ khủng hoảng con tin tại sứ quán Mỹ ở Tehran. Các nhà chính trị theo đường lối cứng rắn thì tổ chức đón mừng sự kiện, tuy nhiên các nhà cải cách Iran lại nhìn nhiều về tương lai hơn là quá khứ.
Ngày 18/2/2000:
Các nhà cải cách Iran giành thắng lợi vang dội trong cuộc tổng tuyển cử năm đó. Nhưng ngay lập tức, Tổng thống Mỹ Clinton lại tiếp tục siết chặt cấm vận Iran, cấm tất cả các công ty Mỹ ký hợp đồng với Iran, do Iran vẫn ủng hộ cho khủng bố quốc tế.
Tháng 3/2000:
Ngoại trưởng Mỹ Madeleine Albright kêu gọi một bước khởi đầu mới trong mối quan hệ giữa Mỹ và Iran. Bà tuyên bố sẽ dỡ bỏ lệnh cấm vận đối với các mặt hàng xuất khẩu của Iran. Bộ ngoại giao Iran mới đầu hoanh nghênh động thái trên, nhưng sau đó Ayatollah Khamenei lại cho rằng hành động của Mỹ là lừa gạt và đã quá muộn.
Tháng 9/2000:
Ngoại trưởng Mỹ Albright đã gặp Ngoại trưởng Iran Kamal Kharrazi tại trụ sở LHQ ở New York. Đây là cuộc hội đàm đầu tiên kể từ khi quan hệ ngoại giao giữa hai nước bị đổ vỡ năm 1997.
Tháng 6/2001:
Mỹ tố cáo các phần tử trong chính phủ Iran có liên hệ trực tiếp tới vụ đánh bom một căn cứ quân sự của Mỹ ở Ảrập Xê-út năm 1996. Tehran giận dữ phản đối tố cáo trên.
Tháng 9/2001:
Trong một bản báo cáo, Cơ quan tình báo trung ương Mỹ CIA tố cáo Iran sở hữu một trong những chương trình hạt nhân mạnh nhất thế giới để sản xuất vũ khí. Ngoài ra, Mỹ còn cho rằng Iran đang tìm kiếm công nghệ liên quan đến tên lửa từ một số nước, trong đó có Nga và Trung Quốc.
Ngày 29/1/2002:
Trong bài phát biểu trước cả nước, Tổng thống Mỹ George W Bush đã xếp Iran, Iraq và CHDCND Triều Tiên vào “trục ma quỷ”. Bush cảnh báo việc các nước này phát triển tên lửa tầm xa là một mối đe doạ lớn đối với cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ. Bài phát biểu của Bush đã khiến Iran nổi giận và khiến các nhà cải cách cũng như bảo thủ lên án kịch liệt.
Tháng 9/2002:
Bất chấp sự phản đối của Mỹ, các kỹ thuật viên Nga bắt đầu xây dựng lò phản ứng hạt nhân đầu tiên cho Iran tại Bushehr.
Tháng 12/2002:
Mỹ tố cáo Iran bí mật phát triển chương trình vũ khí hạt nhân, và công bố các bức ảnh vệ tinh về hai cơ sở hạt nhân đang được xây dựng ở Natanz và Arak.
Từ tháng 2 - 5/2003:
Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế IAEA tiến hành hàng loạt hoạt động thanh sát ở Iran. Iran khẳng định đang xây các cơ sở hạt nhân ở Natanz và Arak, nhưng nó cũng giống như lò phản ứng ở Bushehr, chỉ để phục vụ cho các nhà máy điện trong tương lai.
Tháng 6/2003:
Nhà Trắng từ chối loại bỏ khả năng “tấn công quân sự” Iran, sau khi IAEA thông báo Iran “không chịu tiết lộ thông tin về một số hoạt động và nguyên liệu hạt nhân”. Tuy nhiên, IAEA vẫn chưa tuyên bố Iran vi phạm Hiệp ước cấm phổ biến vũ khí hạt nhân.
Tháng 9/2003:
Washington tuyên bố Iran không tuân thủ hiệp ước cấm phổ biến vũ khí hạt nhân, nhưng lại đồng ý với đề xuất của Anh, Pháp và Đức, cho Iran thời hạn đến hết tháng 10 năm đó để ngừng tất cả các hoạt động hạt nhân.
Từ tháng 10-11/2003:
Tehran đồng ý ngưng chương trình làm giàu uranium và cho phép LHQ thanh sát các cơ sở hạt nhân của họ. IAEA cho biết Iran thú nhận đã sản xuất plutonium nhưng không có dấu hiệu cho thấy họ đang cố gắng phát triển bom nguyên tử. Về phía Mỹ, họ bác bỏ bản báo cáo của IAEA.
Tháng 12/2003:
Sau trận động đất giết chết 50.000 người ở thành phố Bam, Mỹ gửi viện trợ nhân đạo cho Iran. Trợ lý ngoại trưởng Mỹ Richard Armitage và đại sứ Iran tại LHQ, Mohammad Javad Zarif, đã nói chuyện điện thoại với nhau.
Tháng 1/2004:
Tổng thống Bush phủ nhận tin Mỹ đã thay đổi chính sách đối với Tehran, và khẳng định động thái giúp Iran sau thảm hoạ động đất không phải để hâm nóng quan hệ hai nước.
Tháng 3/2004:
LHQ ra nghị quyết lên án Iran không khai báo hết các hoạt động hạt nhân của mình. Iran phản ứng lại bằng cách cấm cửa các thanh sát viên quốc tế trong nhiều tuần.
Tháng 9/2004:
IAEA thông qua bản nghị quyết đưa ra tối hậu thư cho Iran, đòi nước này phải ngừng hoạt động làm giàu uranium vào tháng 11. Iran phớt lờ tối hậu thư và bắt đầu chuyển uranium thô thành khí.
Tháng 11/2004:
Theo đề xuất của châu Âu, Iran đồng ý ngưng hoạt động làm giàu uranium để đổi lấy các nhượng bộ về thương mại. Song đến phút cuối, Tehran lại đòi được tiếp tục hoạt động một số máy ly tâm. Kết quả, Mỹ tuyên bố sẽ đơn phương đưa Iran lên Hội đồng Bảo an LHQ, nếu Iran không chịu tuân thủ những cam kết trước kia của mình.
Tháng 1/2005:
Châu Âu và Iran bắt đầu đàm phán thương mại. Bộ ba Pháp, Đức, Anh đã yêu cầu Iran vĩnh viễn ngừng chương trình làm giàu uranium.
Tháng 2/2005:
Tổng thống Iran Mohammed Khatami tuyên bố Iran sẽ không bao giờ từ bỏ công nghệ hạt nhân vì mục đích hoà bình. Nga ủng hộ Iran và ký thoả thuận cung cấp năng lượng cho lò phản ứng ở Bushehr.
Tháng 3/2005:
Tổng thống Bush “ra hiệu” cho sự thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ với Iran. Ông cho biết Mỹ ủng hộ con đường ngoại giao của bộ ba châu Âu, và đưa ra những "đề xuất" về kinh tế cho quốc gia Hồi giáo Iran. Đổi lại, họ phải từ bỏ tham vọng hạt nhân của mình.
Tháng 6/2005:
Mahmoud Ahmadinejad, một người theo trường phái bảo thủ, giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Iran.
Tháng 7/2005:
Mỹ kết luận rằng Tổng thống Ahmadinejad chính là bộ óc của nhóm đứng đằng sau cuộc khủng hoảng bắt cóc con tin năm 1979 tại sứ quán Mỹ ở Tehran. Tuy nhiên, Mỹ cũng thú nhận họ không chắc ông có trực tiếp tham gia vào vụ bắt cóc hay không.
Tháng 8/2005:
Tổng thống Bush đưa ra tuyên bố đầu tiên trong hàng loạt tuyên bố rằng Mỹ sẽ không loại trừ khả năng tấn công vũ lực đối với Iran.
Từ tháng 8-9/2005:
Tehran cho biết họ đã nối lại hoạt động chuyển đổi uranium tại nhà máy Isfahan, và khẳng định đó là vì mục đích hoà bình. IAEA cho rằng Iran vi phạm Hiệp ước chống phổ biến hạt nhân.
Tháng 3/2006:
Ngoại trưởng Mỹ Rice tuyên bố Iran sẽ chịu “nhiều tổn thất” hơn Mỹ nếu họ không ngừng các hoạt động hạt nhân của mình.
Tháng 4/2006:
Một bản báo cáo ở New York cho thấy Mỹ đang lên kế hoạch cho một cuộc tấn công hạt nhân tinh vi vào các cơ sở hạt nhân dưới lòng đất của Iran. Dĩ nhiên, Mỹ phủ nhận thông tin này. Còn Irancho biết sẽ đáp trả bất kỳ cuộc tấn công nào. Cũng vào thời điểm này, Tehran gợi ý đối thoại trực tiếp với Washington về tình hình ở Iraq. Đây có thể là cuộc đối thoại đầu tiên giữa hai bên kể từ năm 1980. Nhưng sau đó, Tehran lại huỷ bỏ đề xuất.
Tháng 5/2006:
Mỹ, Anh và Pháp soạn thảo một nghị quyết đệ trình lên Hội đồng bảo Anh, kêu gọi Iran ngừng ngay các hoạt động làm giàu uranium nếu không sẽ phải đối mặt với “những hành động mạnh hơn”. “Trả lời” cho bản dự thảo trên, quốc hội Iran doạ sẽ rút khỏi Hiệp ước chống phổ biến hạt nhân. Trong một động thái mới nhất, Tổng thống Iran Ahmadinejad đã gửi cho Tổng thống Bush một bức thức, đưa ra “những giải pháp mới” cho sự khác biệt của họ. Đây cũng là lần đầu tiên kể từ năm 1979 một nhà lãnh đạo của Iran gửi thư cho Tổng thống Mỹ.
Từ 2006 - 2008:
Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc đã thông qua 3 Nghị quyết trừng phạt ở nhiều mức độ đối với Iran. Tổng thống Bush đã đưa nước này vào danh sách "trục ma quỷ" và áp đặt nhiều lệnh trừng phạt. Còn Tổng thống kế nhiệm Barack Obama cũng giơ cao cây gậy trừng phạt đối với Iran dù trước đó tuyên bố "hợp tác vô điều kiện với Iran". Trong thời gian này, công nghệ hạt nhân và khả năng sản xuất uranium làm giàu của Iran đã được cải thiện đáng kể.
Ngày 14/7/2015:
Nhóm P5+1 gồm 5 ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc là Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Mỹ cùng với Đức đã ký thỏa thuận hạt nhân Iran còn gọi là Kế hoạch hành động chung toàn diện. Theo đó một số hạn chế trong chương trình hạt nhân của Iran sẽ được loại bỏ dần sau 10 năm. Và sau 15 năm, Tehran sẽ được quyền làm giàu uranium theo ý họ. Mặc dù vậy xét về lý thuyết, Hiệp ước về không phổ biến hạt nhân vẫn sẽ có điều khoản ngăn không để Iran hoàn tất những bước cuối cùng nếu họ muốn sản xuất vũ khí hạt nhân.
Tháng 1/2016:
Sau khi đạt được thỏa thuận hạt nhân toàn diện, các lệnh trừng phạt Iran đã chính thức được dỡ bỏ. Tuy nhiên, thực tế thì Iran vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận hệ thống tài chính toàn cầu do Mỹ còn duy trì một số lệnh trừng phạt kinh tế đối với Tehran.
Tháng 11/2016:
Hạ viện Mỹ cũng đã thông qua Đạo luật trừng phạt Iran (ISA) với tỉ lệ gần như tuyệt đối.
Ngày 1/12/2016:
Với 99 phiếu thuận và không có phiếu chống, Thượng viện Mỹ đã gia hạn Đạo luật trừng phạt Iran (ISA). Theo đó, các biện pháp trừng phạt hiện tại nhằm vào Iran sẽ kéo dài thêm 10 năm.
Ngày 27/1/2017:
Ông Trump thông báo không cấp thị thực cho công dân của 7 quốc gia Hồi giáo, trong đó có Iran. Và dường như ngay lập tức ngày 29/1/2017, Iran tiến hành một cuộc thử tên lửa đạn đạo. Đây được cho là một phản ứng tức thời của chính quyền Teheran đối với lệnh cấm nhập cảnh của Mỹ.
Ngày 3/2/2017:
Mỹ đã ban hành các lệnh trừng phạt mới đối với Iran, làm ảnh hưởng tới 25 cá nhân và công ty có liên quan tới chương trình tên lửa đạn đạo và những người ủng hộ lực lượng Quds (lực lượng đặc nhiệm) của Đội Vệ binh Cách mạng Iran.
Tháng 5/2018:
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thêm mồi lửa khi quyết định rút Mỹ khỏi thoả thuận nhóm P5+1 gồm Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp và Đức năm 2015 hay còn được gọi là Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA). Theo đó, Iran đồng ý giảm bớt chương trình hạt nhân để đổi lấy sự nới lỏng một số lệnh trừng phạt vì cho rằng thỏa thuận hạt nhân Iran không ngăn được Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân, đồng thời tuyên bố tăng sức ép lớn nhất, gia tăng lệnh cấm vận chống Iran.
Tổng thống Trump không chỉ đặt ra giới hạn sâu hơn với chương trình hạt nhân Iran, mà còn nhằm vào dự án tên lửa đạn đạo cũng như yêu cầu Iran giảm ảnh hưởng trên khắp Trung Đông.
Ngày 7/8/2018:
Tổng thống Donald Trump tuyên bố: các công ty có quan hệ kinh doanh với Iran sẽ không được phép bước vào thị trường Mỹ bất chấp sự phản đối của các quốc gia đồng minh với Mỹ. Sau tuyên bố này nhiều công ty châu Âu đã rút khỏi Iran, với lập luận rằng họ không thể đặt hoạt động của họ tại thị trường Mỹ vào thế rủi ro.
Ông Trump viết trên mạng xã hội Twitter ngày thứ ba ngày 7/8/2018: "Đây là lệnh trừng phạt có tác dụng mạnh nhất từng được thực thi, và đến tháng 11/2018, lệnh trừng phạt sẽ được nâng lên một cấp độ mới. Bất kỳ ai có quan hệ kinh doanh với Iran sẽ không được kinh doanh ở Mỹ. Tôi đang kêu gọi vì hòa bình thế giới chứ không gì hơn".
Với xu hướng và tình hình chính trị hiện nay, việc Iran phải đi theo quĩ đạo của Mỹ là rất cao hoặc sẽ có một cuộc đối đầu quân sự diễn ra theo ngả của Isarael - quốc gia thù địch của Iran nhưng là bạn chiến lược của Mỹ.
Nhiều người Mỹ đã tin vào lời nói của cựu ngoại trưởng Henry Kissinger nói ngày 26/07/2018 vừa rồi, rằng: "Donald Trump là nhân vật lịch sử, xuất hiện để kết thúc những điều cũ kỹ và giả dối".
Không có nhận xét nào